• WAQCHAKUY HINALLATAQ USUCHINAKUY PERU SUYUNCHIKPI

81% tapusqakunamanta niykunku sapa punchaw kan waqchakuy Peru suyunchikpi hinaspa ni pipas imata ruwankuchu nispa.

(MINJUS, 2013)

Usuchikuyqa kan fenomeno social nisqa, chayqa achka mitayuq, taqakuypi hinallataq runakunapa derechukuna sarutakuypi tikrakun. Kay sasachakuyqa Peru llaqtaman anchata kirinchakun, llapan peruanukunamanta, chiqtanmanta astaraq usuchikusqa tarikurqaku, chay usuchikuyqa aswanraq rikukun mana atencionkunata quyta munaptinku, hukniraqta chaskiptinku hinallataq kamiykuptinku, paykunamanta asipakuptinku*. Kaykunam suyunchikta aswanta pakichikun, paqta kawsana desarrollo aypayta harkaykuspa, indigena llaqtakunata, afro llaqtakunata hinallataq qichwarunakunata utaq yunka runakunata taqaykuspa.

Peru suyupi usuchikuy imayna puririsqan
2004
Código Procesal Constitucional nisqa uyakun, kayqa Recurso de Amparo nisqanta churakuy derechuta riqsichikun, makipura kasqanchikta hinallataq ama waqchakusqa kananchikta derechunchikkunata amachananchikpaq, ni maymanta hamuspapas, nitaq warmi utaq qari kaspapas, ni ima iñikuypi kaspapas, niyninchikmantapas, imayna kaspapas, siminchikmantapas utaq hukkunamantapas.
2006
Magdalena Municipalidad Distritalnin Ordenanza N° 292/MDMM uyakurqa, kayqa gobierno localkunapa piwi kaq kamachikuynin waqchakuy tukuchinapaq, hinallataq localkuna llamkanankupaq licenciata qichupunanpaq mana kayta paqtachiptinku.
2010
N° 29561 kamachikuynintakama Ministerio de Cultura hinallataq Viceministerio de Interculturalidad paqarimurqaku, kaykunapa funcionninkunapi kachkan ima kaqkunata ruwanankupaq waqchakuy hinallataq usuchikuy tukuchinankupaq llapan llaqtakunapaq, chaynallataq usuchikuy waqchakuykunata tañirichiypaq politikakunata, kamachikuykunata hamutanankupaq, puririchinankupaq, qatipanankupaq.
Línea de tiempo normativa
Descarga
Línea de tiempo institucional
Descarga
llapan peruanukuna hawasqanmanhina quechua hinallataq aimara runakuna usuchisqa kanku imayna rimasqanmanta, imayna pachakusqanmanta hinallataq ima mama simin kasqanmanta rayku*
llapan peruanukuna hawasqanmanhina afroperuanao runakuna usuchisqa kanku qara ñiraqninmanta, imayna uyankuna kasqanmanta, hinallataq delincuenciaman hukkuna yanqa kuskanchasqanmanta rayku*.
llapan peruanukuna hawasqanmanhina Amazoniamanta indígena utaq nativo runakuna usuchisqa kanku imayna rimasqanmanta, imayna pachakusqanmanta hinallataq imayna uyankuna ima kasqanmanta rayku*.

I Suyuntimpi Tapukuy ‘Percepciones y Actitudes sobre Diversidad Cultural y Discriminación Étnico-Racial’ hawachikusqanmanhina, tapukusqa runamanta 53% ninku peruanukuna usuchinakuq kanku, ichaqa yaqa 8%lla kikinkuta usuchikuq hina riqsikunku. Chay porcentaje apakusqanku usuchikuq hina kikinta riqsipakuqkunapa llapan usuchikuqkunamanta qawachiwanku aswan hatun sasachakuy tukuchinapaqqa kachkan kaykuna normal hinaña kasqanku, chayqa mana kasqanta hina qawarichin hinaspapas pakakun imayna kaykuna sasachaykuykunata churan runakuna kawsanankupaq quñunakusqanman.

Peru suyupi mana ancha kachkanchu administrativo utaq judicial procedimientukuna waqchay utaq usuchikuy rayku churasqa, runakuna mana churanchu denunciakunata usuchikusqa kasqanmanta utaq usuchikuy qawarisqanmanta. Kayqa chaynata pasakun achka imakuna rayku, chaykuna mana yanapakunchu usuchikuy riqsinapaq hinallataq chayta tukuchinapaq, chaymi runakunata kirincharin yapa kutita. kaykunapi tariniku:

Maykunapi peruanukuna aswan waqchakusqa tarikurqaku kachkan hatun hinallataq uchuy hampina wasikuna (22%), comisariakuna (19%) hinallataq municipalidadkunapi (14%).

(I Encuesta Nacional, 2017)

  • Denuncia churanamanta pinqakuy;
  • Mana qawariyta munay hinallataq normal hinaña usuchikuyta qawariy;
  • Denuncia churanapaq ñanninkunata mana riqsikuy;
  • Estereotipo nisqankuta mastarichisqanku willakuq chayachiqkunatakama;
  • medio probatorio nisqata sasa tarikuy, hinaspapas,
  • Mana kanchu waqchakuyta tukuchinapaq llapan peru suyuntimpaq castigo hina runakuna ruwananpaq.

Kaykunamanta astwan yachaykuy kaypi:

Yachaymaskariy

 

Los principales motivos de discriminación son el nivel de ingresos (32%), la vestimenta (25%), la forma de hablar (26%), los rasgos físicos (21%) y el color de la piel (19%).

(I Encuesta Nacional, 2017)

* I suyuntimpi tapukuy ‘Percepciones y Actitudes sobre Diversidad Cultural y Discriminación Étnico-Racial’, 2017 Ministerio de Cultura.