Maya maya amuyunakawa uka tuqinakata utjaraki. Yaqhipanakanakaxa kamisa maya qhawqha kasta jaqinakaxa aynacht’atapxaspasa ukhamaruwa amuyuyasiraki, ukasti uñanaqapatsa jani ukaxa sarnaqäwinakapatsa. Yaqhipanakaxa nayra pacha amuyunakarurakiwa wayusipxaraki, ukasti jisk’achäwixa maya qhawqha munañani jaqinakataki wakisiri amuyunaka ch’amanchapxaraki ukata kunaymana sarnaqäwinakasa janiwa yäqarakiti, kunaymana amuyunakata (jaqi kankañata, sarnaqäwinakata, qullqi tuqita, yaqhanakampita.) ukhamata maya jach’a munañana kankañani amtäwi katxaña layku ch’amanchasiraki, qullqi tuqitsa ukata jaqi kankañasa tuqitsa.

Ukhama sipana, jisk’achasïwiruxa utjäwinaksana jani walt’awi amuyurjamawa uñjapxsnaxa sañäni: jisk’achaña arunakampi chansasïwisana) ukata Estado mayachäwi taypitsa (sañäni: mayachäwinaka taypina janiwa arunakasata arxaychituti) yaqhipa jaqi masinakasaru janiwa wakisirinakaparjama yäqapxarakiti.

Paya mayja amuyt’anakawa, jisk’achasiñaxa jaqinaka taypita sarayatarakiwa (walja jaqinaka mayachasiwina,  jaqinaka markachasirinakana ukata mayachäwinakampi) ukasti jaqinaka jakäwinakapana utjaraki. Ukhama jakäwinaka jisk’achäwinakaru uñt’ataxa, ukasti qullqinita sipana ukata jaqi kankañanita sipana ch’amanchasiraki.

EAkhama mauyunaka uñakipasa lup’ipxañäni:

• Jani jaqirjama, jisk’achasa ukata uñinukaña: maski maynirusa jani uka waljanirusa.

• Yäqañata: jaqi kankañasata (janchisata jani ukaxa ñik’utasata, sip’unakasata, tañasata, yaqhanakampita) sarnaqäwisatsa (arusata, arsüwisata, sarnaqäwinakasata, isinakasata, chimpunakasata, saranakasa ukata yaqha jakäwinakasata, uñt’ayasitasata ukata markachirisata) sapa jaqina jani ukaxa waljaninsa.

• Amtäwi: wakisirinakasa taktäwi maski mayni jaqina jani ukaxa waljaninsa.

Sutichäwixa sapa jaqiru jani ukaxa waljaniru jisk’achäwiwa. Uka jisk’achäwixa jani suma yaqhanakaru uñt’atatwa utjarakixa. Unanchäwixa sapa jaqiru jani ukaxa waljaniruwa puriraki. Ukhamata jaqinakaru janira uñt’kasina nayrkipa unanchawxapxthana jani suma yatkasina jisk’achañawa.

Jisk’achäwixa jutiri saririwa, maski jaqi kankañata sipansa (janchisatsa, ñik’utasatsa, tañasatsa) ukata sarnaqäwisatsa (arusata, arsüwisata, saranakasata, isinakasata, chimpusata, yäqawisata yaqha jakäwinaksata, markasampi mayachasitasata jani ukaxa yaqhanakatsa) jani wakisirita. Ukhampachasa, walja maranakana jaqinakaxa jisk’achata uñjasipxapuniritaynwa ukata jupanakata arxatasiñaxa utjarakiwa kamisa larama janchini jaqi masinaksana, junt’u qhirwa tuqi jaqi masinakasata sipansa.

Janiwa, chiqpachanxa, jaqi kastanaka janiwa utjkiti. Ukxa jaqi masinakasakirakiwa arsusipkixa ukhamata jaqinakaru mayja mayja uñjañataki ukata janiwa uka tuqinakata yatxatäwinaka utjkiti.

Ukhama sutinakampi sutichañaxa jaqinakkama jisk’achasiñaruwa aparakchitu ukhamata janiwa jaqinakaru khuskhachaña chuymampi yäqapktanti maski larama ajanuni jaqi masinakasarusa jani ukaxa pata pampa jaqi masinakasarusa, ukhamaraki kunaymana markanaka jaqinakarusa. Uka jisk’achäwinaka janiwa jaqikama suma purapata yäqasiñaru irpchituti.

Ukhama sutinakampi jaqi masinakasaru maski munasisasa arxayasiptana jisk’achapxapuntanwa ukxa jaqinakakiwa ukhama jani waliru apasipthana. Ukhama pachparakiwa, janiwa jiwasaxa jaqi masinakasaru amtatasaru ukhamaraki munatasu sutichapsnati, kunattixa jisk’achañarupuniwa ukhamata sarapxthana, uka jisk’achäwinakaxa janiwa chiqapäkiti.

Ministerio de Cultura chiqpachana ukhama jisk’achäwinaka chhaqtayañatakiwa inuqataraki ukhampachasa jisk’achirinakaru wayxatañataki janiwa kamachinaka utjiti. Ukatwa, jisk’achäwinakata añayasiñataki, Ministerio Público ukawa uka jisk’achäwinaka wayxatapxarakiñapa maski fiscalía mayachäwisa jani ukaxa comisaría pallapalla mayachäwinakansa.

Ukata markachrinakaxa jisk’achäwinaka chhaqtayañataki maya qhawqha kamachinaka arkapxarakiwa.

Ley N. ª 28278 - Ley de Radio y Televisión kamachina khuskhachasiñawa ch’amanchasiñapa, uka pachparakiwa Códigos de Ética kamachi ch’amanchasiñapa, sapa maynitakisa jani ukaxa waljanitakisa. Yatiyäwinaka yatiyiri mayachäwinaka, Ministerio de Transportes y Comunicaciones (MTC) awatitawa kamachinaka phuqapxañapa. Achikt’asïwima akïri wakichataruwa qillqt’asma: web del observatorio.